Uitzondering
De uitzondering is bedoeld om acute problemen te voorkomen of te helpen oplossen. Ze geldt voor alle financiële dienstverleners, zoals banken, verzekeraars en adviseurs. Banken en verzekeraars kunnen zelfstandig adviseurs inschakelen en betalen om noodzakelijke hulp bij (voorzienbare) betalingsachterstanden bij hypotheken te bieden.
In welke situaties geldt de uitzondering?
De uitzondering geldt uitsluitend bij daadwerkelijke of voorzienbare betalingsachterstanden bij hypotheken. Van voorzienbare betalingsachterstanden is sprake als:
- een consument geconfronteerd wordt met een langdurige en relatief grote daling van inkomsten;
- die niet door de consument (c.q. het huishouden) kan worden opgevangen; en
- die binnen afzienbare termijn tot betalingsachterstanden kan leiden.
Van een langdurige en relatief grote daling van inkomsten is bijvoorbeeld sprake in geval van werkloosheid, arbeidsongeschiktheid, echtscheiding, relatiebreuk of het overlijden van de partner.
Van een afzienbare termijn is sprake als het waarschijnlijk is dat er op relatief korte termijn (bijvoorbeeld een half jaar tot een jaar) een betalingsachterstand ontstaat doordat er onvoldoende middelen zijn om de hypotheeklasten te betalen. De uitzondering is bedoeld om acute problemen te voorkomen of te helpen oplossen. Om deze reden is het niet mogelijk een exacte termijn te noemen. De omstandigheden van de individuele casus zijn leidend.
Een paar voorbeelden
Verlies baan
Een klant verliest zijn baan. De kans dat hij op korte termijn een nieuwe baan vindt met een vergelijkbaar inkomen is laag De uitkering is niet toereikend om de hypotheek te betalen. De klant heeft geen spaargeld en heeft geen aanvullende werkloosheidsverzekering.
In deze situatie kan de klant geconfronteerd worden met een mogelijk langdurige en relatief grote daling van inkomsten die hij niet zelf kan opvangen. Voor dit soort situaties is de uitzondering in het leven geroepen, omdat deze situatie binnen afzienbare termijn tot betalingsachterstanden kan leiden.
Schuldproblematiek
Een gezin komt per maand honderden euro’s tekort. Beide volwassenen hebben inkomsten uit loondienst. Er is geen spaargeld. Verder heeft het gezin meerdere consumptieve kredieten van, in totaal, enkele tienduizenden euro’s. Het gezin heeft de uitgaven al grondig beperkt, verdere sanering is niet mogelijk. De schulden worden groter en er is geen uitzicht op verbetering van de situatie.
In dit geval is er geen sprake van een grote inkomstendaling maar zijn de uitgaven honderden euro’s per maand groter dan de inkomsten. Het is aannemelijk dat dit binnen afzienbare termijn tot betalingsachterstanden op de hypotheek leidt. Ook in dit soort gevallen kunnen consumenten op grond van de uitzondering worden geholpen zonder een rekening te krijgen voor het advies.
In welke situaties geldt de uitzondering niet?
De uitzondering is nadrukkelijk bedoeld voor consumenten met (voorzienbare) financiële problemen waarvan verwacht mag worden dat zij niet of zeer beperkt in staat zijn om de kosten van advies te betalen. De uitzondering geldt niet als financiële dienstverleners algemene, actieve nazorg plegen zonder dat sprake is van (voorzienbare) betalingsachterstanden.
De AFM vindt het belangrijk dat consumenten met financiële producten die een grote impact kunnen hebben op hun financiële situatie periodiek met een adviseur om tafel zitten om inzicht te behouden in hun (toekomstige) financiële situatie zodat zij tijdig kunnen anticiperen op mogelijke problemen. Over het algemeen kunnen consumenten inzicht in hun financiële situatie verkrijgen door middel van beheergesprekken bij aanbieders en updategesprekken bij bemiddelaars, los of bijvoorbeeld vanuit een serviceabonnement. Als klanten geadviseerd willen worden over het afdekken van financiële risico’s die zij in de toekomst lopen dan moeten zij hier, sinds het provisieverbod, voor betalen. Dit blijft zo.
Voorbeelden van situaties waarvoor de uitzondering niet geldt
Een klant heeft een voorzienbare restschuld
Klanten die een voorzienbare restschuld hebben, hebben niet automatisch een (voorzienbare) betalingsachterstand.
Een gezin heeft een aflossingsvrije hypotheek en weet dat een restschuld ontstaat als ze het huis verkopen. De klanten willen graag geadviseerd worden over de mogelijkheden van omzetting naar een andere hypotheekvorm, zodat de restschuld kleiner wordt.
In deze situatie is geen sprake van een langdurige en relatief grote daling van inkomsten. Ze kunnen de hypotheek betalen. In deze situatie is het heel verstandig om advies in te winnen. Omdat er op het moment van adviseren, geen sprake is van (voorzienbare) betalingsproblemen bij de hypotheek kan in dit geval geen gebruik worden gemaakt van de uitzondering op het provisieverbod.
Pensioen
Een klant ontvangt een bericht van zijn pensioenfonds dat zijn pensioenaanspraak wordt gekort. De klant gaat over vijftien jaar met pensioen. De klant maakt zich zorgen over de betaalbaarheid van zijn hypotheek als hij met pensioen gaat en wil graag geadviseerd worden. Op dit moment heeft de klant geen betalingsproblemen bij zijn hypotheek en er hebben zich geen belangrijke gebeurtenissen voorgedaan die mogelijk op korte termijn tot betalingsproblemen zouden kunnen leiden. De klant maakt zich, naar aanleiding van het bericht, echter zorgen over de hoge woonlasten als hij met pensioen gaat. Hij wil graag geadviseerd worden over de mogelijkheid om de leningvorm om te zetten.
Op het moment van adviseren is er bij deze klant geen sprake van een acuut probleem. Op het moment van adviseren is er geen sprake van een langdurige, relatief grote daling van inkomsten die de klant niet zelf kan opvangen en die binnen afzienbare termijn tot betalingsachterstanden kan leiden. De uitzondering is dus ook niet van toepassing op dit soort situaties.
Passende en transparante beloning
Als voldaan wordt aan de voorwaarden van de uitzondering bij provisieverbod, dan mag de adviseur of bemiddelaar een vergoeding ontvangen van de aanbieder voor de werkzaamheden die gericht zijn op het oplossen van (voorzienbare) betalingsachterstanden bij hypotheken. Aan deze vergoedingen zijn drie voorwaarden verbonden:
- De vergoeding moet passen bij de aard en omvang van de dienstverlening; en
- De adviseur is verplicht de consument op een begrijpelijke wijze te informeren over het feit dat hij een vergoeding ontvangt van de aanbieder; en
- De adviseur is verplicht de consument te informeren over de hoogte van deze vergoeding, tenzij het bedrag van de provisie op dat moment niet bekend is.
Bij het bepalen van de hoogte van de vergoeding moeten aanbieders onder andere rekening houden met al betaalde afsluit- en doorlopende provisie. Dit zorgt ervoor dat de totale vergoeding die een bemiddelaar ontvangt in redelijke verhouding staat tot de werkzaamheden die de bemiddelaar heeft verricht in het kader van het product. De aanbieder mag geen voorwaarden stellen met betrekking tot de uitkomsten van het advies. Van de betaling mag ook geen aansporende, motiverende of stimulerende werking uitgaan, die het adviseren en het bemiddelen kunnen beïnvloeden.
Deze voorwaarden zijn van toepassing om te waarborgen dat de betaalde provisie geen afbreuk doet aan de kwaliteit van de dienstverlening en de verplichting van de bemiddelaar of adviseur om zich in te zetten voor de belangen van de consumenten.