Occasional papers

In dit onderzoek hebben we gekeken naar wie er in Nederland gebruik maken van de fiscale aftrekpost voor producten in de derde pijler en wie niet. Hiervoor maakten we gebruik van CBS-microdata. We richtten ons in dit onderzoek op werkenden en maakten onderscheid tussen werknemers en zelfstandigen op basis van de door het CBS bepaalde sociaaleconomische categorie. Uit dit onderzoek blijkt dat er door Nederlandse werkenden amper gebruikt wordt gemaakt van de mogelijkheid om fiscaal-gefaciliteerd pensioenvermogen in de derde pijler op te bouwen.

Fiscaal-gefaciliteerde opbouw van individueel pensioenvermogen in de derde pijler (pdf; 3,5 MB)

In de datastudie ‘Maximaal lenen voor de hypotheek?’ analyseert de AFM de samenhang tussen leenbedragen en betalingsachterstanden. Het onderzoek bevat een analyse van de hypotheek van huishoudens (in 2012-2017) in verhouding tot de woningwaarde en de financiële situatie. De hypothecaire financieringslastnorm, de zogeheten LTI-norm, is het uitgangspunt. Huishoudens die veel lenen in verhouding tot deze norm lopen een groter risico op betalingsachterstanden dan overige huishoudens. Dit risico lijkt voor koopstarters iets groter te zijn, blijkt uit de analyse van de meest recente publieke data.

• Occasional paper Maximaal lenen voor de hypotheek? (pdf, 2MB)

Onderzoek in opdracht van de AFM naar het communiceren van pensioenbedragen laat zien dat informatie over het pensioenvermogen voor een bepaalde groep deelnemers van toegevoegde waarde is. Zij zijn geïnteresseerd in deze informatie en gebruiken het voor het nemen van beslissingen over hun pensioen. Tegelijkertijd is er een groep mensen die deze informatie over het pensioenvermogen niet gebruikt, en voor wie het zelfs verwarrend werkt. Gelaagd communiceren en het stellen en monitoren van duidelijke communicatiedoelen behoren tot de mogelijkheden om met de verschillende behoeften en belangen van deelnemers om te gaan.

Occasional paper 'Communicatie over pensioenbedragen: een onderzoek naar interpretatie en begrip' (Pdf, 5 MB)

Bijna de helft van de Nederlandse huishoudens heeft een voldoende financiële buffer om te beleggen in plaats van te sparen terwijl zij dat niet doen. De meeropbrengst kan oplopen tot honderden euro’s per jaar. Daar staat tegenover dat ruim 1 op de 10 beleggende Nederlanders te weinig spaargeld achter de hand houdt voor tegenvallers. Dat blijkt uit een datastudie van de Autoriteit Financiële Markten (AFM).

• Occasional paper 'Comparing Wealth Effects of Saving and Index Investment' (Pdf, 1MB)
• Addendum op Occasional paper 29 maart 2022 

In dit 'Occasional paper' beargumenteren de schrijvers dat er binnen ondernemingen niet alleen gekeken moet worden naar regelnaleving (compliance) maar dat er ook gestuurd moet worden op breder ethisch gedrag. Zij presenteren de sociale- en organisatiepsychologie als aanvullend perspectief dat nodig is om nalevingsgedrag en ethisch gedrag beter te begrijpen én er effectiever op te sturen. De sociale context heeft veel meer invloed op het gedrag van individuen dan vaak wordt gedacht. Zij bespreken wat een ‘ethisch klimaat’ is en identificeren factoren in de organisatiecontext die bijdragen aan het ontstaan van een ethisch klimaat. Daaruit blijkt dat het hebben van een heldere gedragscode een goede eerste stap is maar ethisch leiderschap van het management op alle niveaus essentieel is om ervoor te zorgen dat mensen de regels naleven en ethisch gedrag vertonen.

• Occasional paper 'Naleving bewaken of ethisch gedrag bevorderen?' (Pdf, 700kB)

Financiële kwetsbaarheid is een belangrijk onderzoeksthema voor de AFM. Betalingsproblemen zijn een ongewenste situatie waar financiële kwetsbaarheid in kan resulteren. Als AFM willen we weten welke groepen huishoudens kwetsbaar zijn om in de betalingsproblemen te raken. Daarom voert de AFM risicoanalyses uit om in te schatten hoeveel huishoudens kwetsbaar zijn voor een bepaald betalingsprobleem en wat de omvang van het betalingsrisico is dat zij lopen.

Het leengedrag van koopstarters baart de AFM zorgen. Hypotheekschulden zijn hoog, studieschulden worden regelmatig niet meegewogen en een deel van hen stapelt kredieten. Dat blijkt uit een Occasional paper na een analyse van de financiële gegevens van koopstarters. Tussen de 20 en 40 procent van de koopstarters lijkt een hogere hypotheek te hebben dan strikt genomen verantwoord is volgens de wettelijke norm. Het gaat om bedragen tussen de €50.000 en €70.000.

• Occasional paper 'Koopstarters op de woningmarkt' (Pdf, 1 MB)

Pensioenuitvoerders doen er goed aan om gedragswetenschappelijke inzichten toe te passen bij het ontwerpen van de keuzeomgeving voor deelnemers, zeker met het oog op de komst van het nieuwe pensioenstelsel. Uit onderzoek van de AFM samen met Marike Knoef, hoogleraar empirische micro-economie aan de Universiteit Leiden, blijkt dat de manier waarop keuzes aangeboden worden sturend kan werken. (Juni 2021)

• Occasional paper 'Default as advice? A survey experiment on preselecting pensioen choices and the endorsement effect

Ongeveer 78.000 huishoudens lopen het risico dat ze hun aflossingsvrije hypotheek niet opnieuw kunnen financieren op het moment dat deze afloopt. Op een totaal van bijna drie miljoen aflossingsvrije hypotheken is dat te overzien maar de huishoudens in kwestie moeten waarschijnlijk hun huis verkopen. Een deel blijft mogelijk achter met een restschuld. Deze studie op basis van CBS-data geeft meer inzicht in de omvang en kenmerken van huishoudens die financiële risico’s lopen. (Januari 2021)

•  Occasional paper 'Financiële kwetsbaarheid van huishoudens met een aflossingsvrije hypotheek'

Een forse groep huishoudens komt na inkomensverlies snel in de financiële problemen, ondanks het sociale vangnet van de WW en de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers. Ruim 100.000 huishoudens kunnen na verlies van werk binnen een half jaar hun maandlasten niet meer dragen. En 73.000 huishoudens hebben die grens na hooguit drie maanden al bereikt. Zelfstandigen zijn extra kwetsbaar. Dit blijkt uit een stresstest van het Centraal Planbureau (CPB) en de AFM. (September 2020)

• Occasional paper 'Stresstest huishoudens'

De coronacrisis stelt de financiële weerbaarheid van Nederlandse huishoudens behoorlijk op de proef. De helft van de Nederlandse huishoudens houdt te weinig buffers aan volgens de Nibud-normen. Een doorsnee huishouden heeft maar €2.000 om een inkomensterugval op te vangen zonder in te teren op het spaarpotje voor tegenvallers. Jongeren, flexwerkers en zelfstandigen zijn nog kwetsbaarder. Dat blijkt uit onderzoek van de AFM naar de buffers van Nederlandse huishoudens om een plotse daling van het inkomen te kunnen ‘uitzingen’. (Juli 2020)

Occasional paper 'Korte termijn financiële weerbaarheid van huishoudens'