FD-opinieartikel AFM-bestuurslid Jos Heuvelman: Voor modern financieel toezicht zijn data onontbeerlijk

Steeds meer mensen hebben bedenkingen bij hoe tegenwoordig wordt omgegaan met persoonsgegevens en privacy. Dat vraagtekens worden geplaatst bij de behoefte van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) aan data, is dan ook logisch. Zo waarschuwden advocaten recent in het FD voor een gebrek aan controle over gegevensinzage door toezichthouders, waaronder de AFM. (FD, 9 september).

Ik kan hier heel duidelijk zijn: of u een betalingsachterstand heeft, daarin is de AFM niet geïnteresseerd. Wat we bijvoorbeeld wél willen weten, is of de ene financiële onderneming meer niet-passende financiële producten aanbiedt dan de andere. Om in te kunnen grijpen en kwetsbare klanten bescherming te bieden. Dat is met de snelle digitalisering in de financiële sector geen overbodige luxe. De AFM heeft data nodig om problemen te signaleren en waar mogelijk te voorkomen. Dat kan niet langer op ruitjespapier. 

Geen rugnummers

De benodigde data zijn ook een stuk minder spannend dan het op het eerste gezicht misschien lijkt – maar wel noodzakelijk. Wat de AFM bijvoorbeeld wil zien, is of de ene bank meer klanten met een hypotheekbetalingsachterstand heeft dan de andere bank, zodat we kunnen onderzoeken hoe dat komt, en ervoor kunnen zorgen dat dit verbetert.

Het toezicht van de AFM richt zich op financiële ondernemingen, niet op consumenten. We onderzoeken de kwaliteit van dienstverlening en producten, en gebruiken daarvoor zo min mogelijk persoonsgegevens. Als persoonsgegevens hiervoor wél nodig zijn, dan blijven ze voor de AFM niet-herleidbaar naar individuen. Geen namen en rugnummers dus. 

In de financiële sector zijn de digitale ambities enorm. De opkomst van AI versterkt en versnelt deze trend. Bestaande en nieuwe financiële ondernemingen willen digitale én gepersonaliseerde dienstverlening bieden, gebaseerd op data van hun (potentiële) klanten. Echt klantcontact verdwijnt naar de achtergrond; minder bankkantoren bijvoorbeeld, maar wel makkelijker digitaal contact via je smartphone. 

‘One click away’

Veel financiële producten kun je steeds vaker heel snel online afsluiten (‘one click away’), drempels worden lager. Later betalen (oftewel: lenen) was nog nooit zo gemakkelijk, zelfs ín de kledingwinkel. Ook een verzekering afsluiten was nog niet eerder zo eenvoudig. Bij het boeken van een vlucht, hotel, concert of auto is een vinkje voldoende. Meer gemak, meer verleiding, meer risico. 

De financiële sector als IT-bedrijf – de belangen zijn groot, en de innovatie gaat snel. Digitalisering maakt de financiële sector complexer en daardoor moeilijker controleerbaar. Traditionele toezichtmethoden, zoals steekproeven bij enkele partijen, zijn niet langer voldoende in een groeiende markt met honderden producten, duizenden partijen en miljoenen klanten. Eén foutje in de code heeft gevolgen voor (honderd)duizenden mensen. Dit vereist extra voorzichtigheid van banken, verzekeraars en andere aanbieders bij het ontwikkelen van financiële producten en dienstverlening. Ook de AFM moet zich aanpassen aan deze nieuwe realiteit. Daarom ligt er nu een wetsvoorstel dat de AFM in staat stelt om haar rol als datagedreven en risicogestuurde toezichthouder te versterken.

Structurele data-analyse biedt een snellere, bredere en scherpere blik op de naleving van bestaande normen door financiële ondernemingen. Hierdoor kunnen we ontwikkelingen volgen en risico’s vroegtijdig signaleren. Nu financiële producten steeds complexer worden en de risico’s toenemen, is toegang tot andere data cruciaal om consumenten tijdig te beschermen. 

Daar komt bij dat de AFM in de afgelopen jaren toezicht is gaan houden op de uitvoering van aanzienlijk meer wetten, terwijl de instrumenten waarmee we dat doen nauwelijks zijn veranderd. Blijft de AFM hierin achter, dan is de consument de dupe.

Digitalisering van de sector vraagt om digitalisering van toezicht. Zo kan de AFM bijvoorbeeld zien welke aanbieders te veel krediet verstrekken en in welke situaties dat zo is. Krijgen starters te hoge leningen? En komen ze daardoor vaker in de problemen? Gaan jongeren vaker een lening aan door nieuwe fenomenen als ‘buy now, pay later’- diensten? Als we dit soort vragen kunnen beantwoorden, kunnen we gerichter onderzoek doen en effectief ingrijpen.

Zelf onder toezicht

Privacy is een groot goed dat geborgd moet worden. Daarom is toezicht op het gebruik van data ook zo belangrijk. Waar het in de rest van Europa vanzelfsprekender lijkt dat toezichthouders toegang hebben tot allerlei soorten data, zie ik in Nederland zorgen over de verwerking van persoonsgegevens. De AFM gebruikt zo min mogelijk persoonsgegevens. We vragen bijvoorbeeld naar geboortejaren of -cohorten in plaats van geboortedata. Dit doen we zo beperkt en voorzichtig mogelijk; privacy en dataveiligheid staan voorop. Ook staat AFM onder toezicht van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). 

Het zou naïef zijn om te denken dat we met onveranderde methoden toezicht kunnen blijven houden op een veranderende sector. Een moderne digitale financiële sector vereist modern, datagedreven toezicht. Data zonder toezicht is roekeloos, en toezicht zonder data is kansloos.