FD-column Laura van Geest: Er is maar heel weinig simpel aan simpel beleid

Gedurende de (in)formatiefase voor een nieuw kabinet regent het pleidooien voor vereenvoudiging. Pieter Hasekamp in zijn column in deze krant, de secretarissen-generaal in hun brief aan de informateur. Simpel is in, tierelantijnen zijn uit. Logisch, want de voordelen zijn legio. Begrijpelijke wetgeving, betere uitvoering. Wat houdt ons tegen? Nederland is het land van de strakke vormgeving, van de rechte weg door de polder!

De kronkels in de regels zijn geen resultaat van kwade zin. Stuk voor stuk zijn er begrijpelijke verklaringen, of het nu de wereld van toeslagen en belastingen betreft of die van de financiële markten. Willen we iets veranderen, dan moeten we de oorzaken onder ogen zien.

Angst voor paternalisme

Simpel beleid is niet hetzelfde als elegant beleid. Veel ellende in de financiële sector valt te voorkomen door zaken domweg te verbieden of te begrenzen. Maar daar schrikken we meestal voor terug. Zwart-witbeleid mist nu eenmaal kleur en nuance. Angst voor paternalisme, tegengestelde belangen, gevoeligheid voor lobby en het feit dat eenvoud nu eenmaal betekent dat beleid wordt toegesneden op de grootste gemene deler en niet op de uitzondering, zijn hieraan debet.

Productverboden zie je zelden in de financiële wereld, ook al staat die bol van de complexe producten; het verbod op binaire opties en de beperkingen aan ‘contracts for difference’ zijn uitzonderingen die de regel bevestigen. Verbieden doen we liever niet, zelfs niet voor retailklanten. Keuzevrijheid is een groot goed.

Homo economicus

Maar helemaal loslaten is ook weer zoiets. Want de homo economicus bestaat niet en bedrijven spelen daar soms handig op in. Wijs geworden door affaires zijn er dan ook wettelijke vereisten voor productontwikkeling en distributie. Deze voorschriften zijn meer dan informatievoorziening alleen: ze voorkomen ook ellende, maar simpel is anders. En omdat de normen open geformuleerd zijn, is het toezicht daarop ook niet even klip-en-klaar.

Hetzelfde geldt voor de norm ‘correct, duidelijk, niet-misleidend’ in de wereld van informatievoorziening. Eindelijk komen er reclameregels voor cryptoproducten. Helaas geen simpel verbod. Dat was misschien niet leuk geweest voor de aanbieders, maar wel helder. De recente ervaringen met gokreclames stemmen niet optimistisch.

Dan de wereld van krediet. Daar gelden heldere leengrenzen. Maar die grenzen houden geen rekening met de buitenbeentjes, de uitzonderingen. En die uitzonderingen zijn best mondig in het maatschappelijke debat. En zo eindig je met de optie van maatwerk bij hypotheken, zolang je daar als financiële instelling beleid voor hebt. En natuurlijk met toezicht daarop. Best complex, al met al.

In andere gevallen kunnen financiële consumenten geen weerstand bieden aan de verlokkingen van gouden bergen. Bij evidente oplichting, zoals boilerrooms, is optreden natuurlijk de aangewezen weg.

Maar wat te denken van mensen die door grondhandelaren worden overgehaald om in de speculatieve grondhandel te stappen? Ze kopen een reepje landbouwgrond in de hoop dat de bestemming wijzigt naar bouwgrond voor huizen en zo te profiteren van de bijbehorende waardestijging. De feiten wijzen uit dat dit slechts sporadisch gebeurt.

Toezicht voor de bühne

Gezond verstand zegt bovendien dat een gemeente of projectontwikkelaar liever met één, dan met tientallen eigenaren onderhandelt over de grond. De gemeente Amsterdam zegt dat zelfs met zoveel woorden.

Moet hier echt worden opgetreden? Als je paal en perk wil stellen aan speculatieve grondhandel, kun je dan niet beter ingrijpen bij de bron: het ontstaan van de ‘rents’ met de introductie van een baatbelasting, of bij het splitsen en verkopen van de grond. Toezichthouden is in zo’n geval vooral voor de bühne. De bezitter van het waardeloos gebleken stukje grond heeft daar weinig aan.

Voor een vlak land kent de financiële sector veel kronkelingen in het beleid. Voorlichting, maatwerk en symptoombestrijding zijn de vangrails voor beleid van zelfgekozen haarspeldbochten. Het is deels EU-beleid, maar ook voor een flink deel zelf gemaakt.

Less is more, dat wint het zelden. Liever sparen we de kool en de geit. Bedienen we de gemene deler en tegelijk de uitzondering. Gunnen we mensen hun domme fouten, inclusief vangnet. In de woorden van Diederik Samsom: we scheren met 300 km langs de vangrail. Maar alleen bij Max Verstappen gaat dat zonder brokken. Als we blijven doen wat we deden, krijgen we wat we kregen. Zo simpel is het dan weer wel.

Meer informatie

Eerdere columns in het FD van Laura van Geest