Hardlopers zijn doodlopers bij veranderen - column Laura van Geest FD

We slaan een bladzijde om. We beginnen aan een nieuw hoofdstuk. Het roer gaat helemaal om. Het zijn bekende dappere kreten. Je komt ze bovendien overal tegen: na verkiezingen en, meer privé, in het seizoen van de goede voornemens. Klinkt stoer, maar kansrijk is ander; stoer beleid als opmaat naar zigzagbeleid, het radicale dieet als opmaat voor een harmonicataille. Dit is geen pleidooi tegen verandering – in tegendeel. Het is een pleidooi voor succesvol veranderen, maar hoe ziet dat er dan uit?

Loodgieterswerk

Testen en proberen is het antwoord, omdat details ertoe doen in beleid. Nobelprijswinnaar Esther Duflo moedigt economen aan zich meer op te stellen als loodgieters bij het ontwerpen van beleid. Je kunt wel een algemeen beeld hebben van wat zou moeten werken, afgaand op de literatuur. Maar details kunnen een allesbepalende rol spelen in de impact van beleid. Zo steeg in het Marokkaanse Tangier het aantal gesubsidieerde leningen voor een aansluiting op het waternet van 10% naar maar liefst 69%, toen de administratieve hordes voor de aanvraag waren geslecht. Klein detail, groot verschil. Testen en proberen, pilots draaien. Niet helemaal het antwoord waar fris gekozen politici op hopen. Zij hebben haast, willen dingen veranderen. Ook ambtenaren hebben het soms moeilijk met pilots. Oneerlijk. Als iets een goed idee is, wil je dat niemand onthouden.

Onderzoek van econoom Robert Dur cum suis biedt hoop. Burgers blijken wél fan van pilots en politici kleuren, als ze daarover geïnformeerd worden, hun mening daardoor bij. Voor beleid waarvan het nut voor economen evident is, maar waar normale stervelingen soms niet direct enthousiast voor te krijgen zijn, kan het draagvlak vergroot worden door pilots. Onderzoek wijst uit dat burgers hun beelden positief bijstellen als ze het beleid aan den lijve ervaren via pilots. Een soort ‘learning on the job’? Ook toezichthouders moeten testen en proberen. Maar ook toezichthouders moeten daar soms een drempel voor over. Wekken we met experimenten niet de indruk dat we eigenlijk niet weten hoe het moet? En ja: communicatie is belangrijk, maar we zijn toch geen commercieel bedrijf dat zijn frames gaat testen? Wat zal de sector wel niet denken?

Wisselbad

In het kader van gelijk hebben, gelijk krijgen zijn we als Autoriteit Financiële Markten toch aan het testen. Zo hebben we onderzocht hoe onze communicatie rond duurzaamheid het meeste effect zou kunnen sorteren. We willen dat bedrijven duurzaamheidsregels naleven, maar we snappen ook dat dit ingewikkeld is. Het is nieuwe regelgeving, de data zijn nog niet altijd voor handen. Aan de andere kant willen we evidente overtreders ook niet het idee geven dat ze er makkelijk mee weg kunnen komen. Wortel-en-stokcommunicatie is dan een logische reflex. Bij tests bleek dat evenwel totaal niet herkend te worden. Het werd eerder ervaren als wisselbad, met de koude douche in de hoofdrol. Onze weg naar voren? In onze algemene communicatie kiezen we voor de coöperatieve wijkagent. We zijn ook helder wat we tenminste van partijen verwachten. Immers, de overgrote meerderheid van de instellingen wil wel voldoen, en heeft vooral behoefte aan helderheid over die regels. De koude douche reserveren we voor de specifieke doelgroep die zo’n boodschap helaas nodig heeft. En net zoals burgers pilots steunen, bleken de gesprekspartners onze tests niet als gek te ervaren, maar juist te waarderen.

Een ander communicatievraagstuk betreft boetes. Boetes schrikken af, heldere communicatie kan die afschrikwekkende werking verhogen. Althans, zo luidt de theorie. ACM-onderzoeker Loet van Stekelenburg toont evenwel aan dat boetes niet leiden tot een sterkere afschrikking. Ze boden wel een kans om bij de doelgroep kennis te verhogen en het normbesef te versterken. Met deze kennis zijn we de persberichten die we bij boetes verplicht uitbrengen anders gaan schrijven. Meer informatie over de norm die overschreden is en waarom dat erg is. Een mooi voorbeeld van loodgieterswerk.

Effectief veranderen gaat met kleine stapjes. Wijlen Joop den Uyl sprak al in 1970 over de smalle marges van de democratische politiek. Zelfhelpboeken raden altijd aan om klein te beginnen, wil je je goede voornemen volhouden. Effectief veranderen vraagt ook bereidheid om te leren en aan te passen. Nee, het is niet sexy of daadkrachtig. Maar liever als een slak vooruit, dan als een hamster in de loopmolen als een razende rennen, zonder van je plek te komen. Hardlopers zijn doodlopers, bij veranderen.

Zie ook de website van het Financieele Dagblad