Column Laura van Geest in FD: Leiderschap, makkelijk te overschatten

Leiderschap, je wordt ermee doodgegooid. Biografieën en managementboeken worden er mee volgeschreven. Het cursusaanbod vervuilt menige inbox. Geen zelfrespecterende organisatie zonder inhouse opleiding voor toekomstige leiders. Leiders zijn de nieuwe afgoden.

Maar is de leider echt zo allesbepalend? Kijk je naar Elon Musk of Steve Jobs, soit. Zonder deze mannen, geen Tesla of Iphone. Biopics als Selma (Martin Luther King) of Invictus (Nelson Mandela) zijn zeker inspirerend. Maar de rest van de boekenkast staat vol met verhalen over de autonome professional, de lastig te binden Gen-Z en de digitalisering. Daar is de leider allesbehalve bepalend voor het succes van de organisatie. In de wereld van de toezichthouder regeert de nuance.

Natuurlijk is de top niet irrelevant. Ook zonder visionairs. Als toezichthouders toetsen we al voor aantreden de betrouwbaarheid en geschiktheid van kandidaat-bestuurders van financiële instellingen. Want het financieel stelsel is te belangrijk voor een experimentje hier of een gokje daar. En een onverhoopte miscast kan alsnog worden hertoetst.

Kopschuw

Bij ernstige misstappen valt er een bestuursrechtelijke boete bij een individuele beleidsbepaler op de mat. Sinds de opdracht van het Hof eind 2020 zijn we in afwachting van de conclusies van het OM rond de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van een successievelijke trits van topbankiers voor mogelijk falend anti-witwasbeleid. Niet zonder consequenties voor de animo voor de ultieme topjobs overigens, want de voortdurende onzekerheid over de scope van de eigen verantwoordelijkheid maakt kopschuw.

Toezichthouders doen ook onderzoek naar de ‘tone at the top’. Staat het klantbelang echt centraal, om maar een favoriet aandachtspunt van de AFM te noemen. Of is het meer een verplicht nummer? Want het oog van de meester heeft effect.

Maar we kijken ook naar checks and balances. Nederland kent niet voor niets de Corporate Governance Code voor beursgenoteerde bedrijven. En toegang tot de Ondernemingskamer als het voortbestaan van de vennootschap wordt bedreigd. De Nederlandse wetgever heeft bij de zogenoemde OOB-accountantskantoren (een organisatie van openbaar belang) de introductie van een raad van commissarissen verplicht. Een vreemde eend in de bijt voor de internationaal opererende Big4-partnerschappen.

Beheerst en integer

Daarnaast verwachten we een beheerste en integere bedrijfsvoering. Zonder beheerste bedrijfsvoering is het zelfs bij de meest charismatische leider wachten op ongelukken. Is er een compliance-afdeling met tanden en gezag, die zorg draagt dat in de business de spelregels worden nageleefd, een interne auditdienst die checkt? Oftewel, is er een tweede en derde lijn waar de leider op kan steunen of door gecorrigeerd kan worden (ook een handige hefboom voor de toezichthouder)?

Beheerste en integere bedrijfsvoering klinkt rechttoe rechtaan, maar bij de toenemende uitbesteding van IT-diensten is het best uitdagend om het geheel echt te kunnen beheersen. Zeker als de leverancier een wereldspeler is (‘de cloud’), en de uitbestedende organisatie zelf bescheiden in omvang. Handhaven bij falende bedrijfsvoering blijkt in de praktijk voor de toezichthouder overigens geen sinecure. Waar ligt de grens tussen een reeks onfortuinlijke incidenten en stelselmatig falen?

Soms kijken we ook naar individuele prestaties aan de basis. De AFM brengt incidenteel zaken aan bij de Accountantskamer bij schadelijke wanprestaties met een maatschappelijk belang. In Nederland kennen we de solo tekenende accountant, ook al betreft het een account van een multinational, waar logischerwijs een groot team aan heeft gewerkt. Dit voelt soms wat ongerijmd; een overblijfsel uit het gildetijdperk, toen het leven nog overzichtelijk was?

Want wie overziet het hele veld van de client nog in zijn eentje, van IT tot duurzaamheid? En hoeveel vrijheid heeft de individuele accountant binnen de standaarden van de Big4 kantoren? En wie is precies verantwoordelijk voor de fouten die voortvloeien uit foute internationaal ontwikkelde dataoplossingen? Het is om die reden dat de AFM in Wetgevingsbrief van 2020 gevraagd heeft om een aanscherping van haar handhavingsinstrumentarium voor de kwaliteitscontrole bij de accountantsorganisaties zelf.

Leiders, ze worden bewierookt, maar blijken soms reuzen met lemen voeten. Goede checks & balances, heldere governance en procedures zijn onmisbaar voor blijvend succes. Evenals een toezichthouder met, naast een zachte stem, ook — waar nodig — een grote stok.

Meer informatie

Originele column op fd.nl